In de vroegmoderne Nederlanden, was een gratiebrief ('brief van remissie’ of ‘lettre de rémission’) een oorkonde verleend in naam van de Bourgondische of Habsburgse vorst en afgeleverd door de kanselarij om de misdaden begaan door een persoon of een gemeenschap te pardonneren. Dat betekende dat de pleger niet meer voor dat misdrijf kon worden vervolgd.. Om een ​​gratiebrief te krijgen, moest elke suppliant een gratieverzoek indienen bij de vorst en zijn Geheime Raad, waarin hij de omstandigheden van de misdaad uiteenzette en uitlegde waarom hij gratie verdiende (bijvoorbeeld, een doodslag was gebeurd uit zelfverdediging of per ongeluk). Als de zaak als pardonneerbaar werd beschouwd, werd de kanselarij opgedragen om een ​​akte in de vorm van een open brief op te stellen. Vervolgens, betaalde de begunstigde de kosten voor de procedure en bracht deze ten slotte naar een gewestelijke rechtbank om de gratie te laten 'interineren' (goedkeuren en registreren), nadat een definitieve regeling was getroffen met de familie en/of vrienden van het slachtoffer.

Voor hedendaagse lezers, zijn deze gratiebrieven fascinerende documenten die toelaten om ons onder te dompelen in het leven van mensen uit het verleden. In de preambule van elke brief worden argumenten aangedragen die de beslissing van de vorst ondersteunen. , Deze is in feite niet meer dan een kopie van het verzoekschrift dat , door de ontvanger is ingediend, en waarin hij of zij vertelt hoe het misdrijf is geschied. Deze rijke en levendige verhalen maken gratiebrieven tot unieke bronnen, maar zoals alle goede misdaadromans en tv-series laten zien, , moet de bekentenis van een dader altijd zorgvuldig worden geanalyseerd, want hij of zij vertelt misschien niet de waarheid om aan straf te ontsnappen. Niettemin, voel je bij het lezen van deze gratiebrieven, de emoties, angsten, of wraakgevoelens van mensen die enkele eeuwen geleden leefden. Je leest over vechtpartijen in tavernes, overspel, geschillen tussen buren, of religieuze conflicten die plaatsvonden in regio's en plaatsen waar je vertrouwd mee bent. Misschien, vind je zelfs namen van voorouders, die op een of andere manier betrokken waren bij deze gratieverhalen, als dader, slachtoffer of getuige.?

Het PARDONS-project (‘Topografieën van pardonverhalen: gratiebrieven uit de Zuidelijke Nederlanden in context, 15^e-17^e eeuw') is een vierjarig onderzoeksproject gefinancierd door het BELSPO-onderzoeksprogramma BRAIN-be 2.0 dat gelanceerd werd in het Rijksarchief in augustus 2021, in samenwerking met KULeuven, UCLouvain en Histories vzw. Het doel van dit project is het digitaliseren, transcriberen en ontsluiten van de enorme collecties gratiebrieven die door de Bourgondische en Habsburgse heersers zijn verleend en beschikbaar zijn in het Rijksarchief, om ​​vernieuwende geschiedenis van macht en sociale relaties in de vroegmoderne Lage Landen mogelijk te maken, including at moments of political and religious tensions such as the Dutch Revolt. Deze duizenden gratiebrieven zijn een van de meest prominente reeksen in het vroegmoderne archief van de Nederlanden, niet alleen vanwege de rijkdom van hun verhalende structuren en juridische inhoud, maar ook vanwege de uitzonderlijk lange tijdspanne die ze beslaan. Deze fascinerende verzamelingen van verhalen over geweld, conflicten, en ontwrichting van het dagelijkse leven vormen een uitermate interessant deel van het Belgische materiële en culturele erfgoed in België.

In de eerste fase van het project, richten we ons op de gratiebrieven die zijn bewaard in de archieven van de Raad van Brabant (ca. 1480-1660), die betrekking hebben op misdrijven gepleegd in het hertogdom Brabant. Vervolgens, onderzoeken we in een tweede fase, de gratiebrieven uit de archieven van de Geheime Raad (ca. 1540-1700), die de ganse Spaanse Nederlanden, inclusief de Franche-Comté, beslaan.

Meer weten over gratiebrieven? Je kan ons webinar bekijken, of volgende boeken en artikelen lezen:

• Peter Arnade en Walter Prevenier, Honor, vengeance, and social trouble. Pardon letters in the Burgundian Low Countries, Ithaca, Cornell University Press, 2015.
• Natalie Zemon Davis, Fiction in the archives. Pardon tales and their tellers in sixteenth-century France, Stanford, 1987.
• Claude Gauvard, « De grace especial ». Crime, État et société en France à la fin du Moyen Âge, Paris, Publications de la Sorbonne, 1991. openaccess beschikbaar: https://books.openedition.org/psorbonne/35658?lang=fr
• Gert Gielis, «Het PARDONS-project en de ontsluiting van Brabantse gratiebrieven », Eigen Schoon en de Brabander, 106:1, 2023, blz. 93-112.
• Quentin Verreycken, « “En nous humblement requerant”: Crime narrations and rhetorical strategies in late medieval pardon letters », Open Library of Humanities, 5/1: 62, 2019, P. 1‑31. openaccess beschikbaar: https://olh.openlibhums.org/article/id/4599/
• Marjan Vrolijk, Recht door gratie. Gratie bij doodslagen en andere delicten in Vlaanderen, Holland en Zeeland (1531-1567), Hilversum, Verloren, 2004.