In de vroegmoderne Lage Landen, was een gratiebrief ('brief van remissie’ of ‘lettre de rémission’) een oorkonde verleend in naam van de Bourgondische of Habsburgse vorst en afgeleverd door de kanselarij om de misdaden begaan door een persoon of een gemeenschap. Om een ​​gratiebrief te krijgen, moest elke smekeling een gratieverzoek indienen bij de vorst en zijn raad, waarin hij of zij de omstandigheden van hun misdaad uiteenzette en uitlegde waarom ze gratie moesten krijgen (bijv., verdediging of per ongeluk). Als de zaak als vergevingsgezind werd beschouwd, bevalen de soeverein en hun raadgevers de kanselarij om een ​​gratiecharter uit te vaardigen. Vervolgens, ocht de begunstigde hun gratiebrief door de kosten voor de procedure te betalen en bracht deze vervolgens naar een lokale rechtbank om de gratie te laten goedkeuren en een definitieve regeling te treffen met de slachtofferpartij.

Voor de lezers van vandaag, zijn deze gratiebrieven fascinerende documenten die aanbieden om ons onder te dompelen in het leven van de mensen uit het verleden. De preambule van elke brief ontwikkelt een argumentatie ter ondersteuning van de beslissing van de vorst, die in feite een kopie is van het verzoekschrift dat oorspronkelijk, door de ontvanger is ingediend, waarin hij of zij vertelt hoe zij hun misdaad hebben gepleegd. Deze rijke en levendige verhalen maken gratiebrieven uniek, maar zoals alle goede misdaadromans en tv-series ons laten zien, moet de bekentenis van een dader altijd zorgvuldig worden geanalyseerd, de begunstigde kocht zijn gratiebrief door de kosten voor de procedure te betalen en bracht deze vervolgens naar een lokale rechtbank om de gratie te laten bekrachtigen en een definitieve regeling te treffen met de slachtofferpartij, want hij of zij vertelt misschien niet de waarheid om aan straf te ontsnappen. Niettemin, zult u bij het lezen van deze gratiebrieven, de hartstochten, angsten, of haat ontdekken van mensen die enkele eeuwen geleden leefden. Je leert over vechtpartijen in tavernes, overspel, geschillen tussen buren, of zelfs religieuze conflicten die plaatsvonden in regio's en plaatsen waar je bekend mee bent. Misschien, vindt u zelfs namen van enkele van uw voorouder, die enigszins betrokken waren bij deze gratieverhalen?

Het PARDONS-project (‘Topographies of Pardon Tales: Contextuele mapping van gratiebrieven in de Zuidelijke Nederlanden, 15^e-17^e c.’) s een vierjarig onderzoeksproject gefinancierd door het Belgische Wetenschapsbeleid-onderzoeksprogramma BRAIN-be 2.0 dat gelanceerd werd in het Rijksarchief in augustus 2021, in samenwerking met KULeuven, UCLouvain en Histories vzw. Het doel van dit project is het digitaliseren, transcriberen en openbaar maken van de enorme collecties gratiebrieven die door de Bourgondische en Habsburgse heersers zijn verleend en beschikbaar zijn in het Nationaal Archief in België, om een ​​vernieuwende geschiedenis van macht en sociale relaties in de vroegmoderne Lage Landen, ook op momenten van politieke en religieuze spanningen zoals de Nederlandse Opstand. Deze duizenden gratiebrieven zijn een van de meest prominente items in het vroegmoderne archieferfgoed van de Lage Landen, niet alleen vanwege de rijkdom van hun verhalende structuren en juridische inhoud, maar ook vanwege de uitzonderlijk lange tijdspanne die ze beslaan. Deze fascinerende verzamelingen van verhalen over geweld, conflicten, en ontwrichting van het dagelijkse leven vormen een onschatbaar deel van het materiële en culturele erfgoed in België.

In de eerste fase van het project, richten we ons op de gratiebrieven die zijn bewaard in de archieven van de Raad van Brabant (c. 1480-1660), die betrekking hebben op misdrijven gepleegd in het hertogdom Brabant. Vervolgens, onderzoeken we in een tweede fase, e gratiebrieven uit de archieven van de Spaanse Privy Council (c. 1540-1700), die de hele Zuidelijke Lage Landen beslaan.

Meer weten over gratiebrieven? Naast ons webinar, bekijk ook de volgende boeken en artikelen:

• Peter Arnade en Walter Prevenier, Honor, vengeance, and social trouble. Pardon letters in the Burgundian Low Countries, Ithaca, Cornell University Press, 2015.
• Natalie Zemon Davis, Fiction in the archives. Pardon tales and their tellers in sixteenth-century France, Stanford, 1987.
• Claude Gauvard, « De grace especial ». Crime, État et société en France à la fin du Moyen Âge, Paris, Publications de la Sorbonne, 1991. openaccess beschikbaar: https://books.openedition.org/psorbonne/35658?lang=fr
• Quentin Verreycken, « “En nous humblement requerant”: Crime narrations and rhetorical strategies in late medieval pardon letters », Open Library of Humanities, 5/1: 62, 2019, P. 1‑31. openaccess beschikbaar: https://olh.openlibhums.org/article/id/4599/
• Marjan Vrolijk, Recht door gratie. Gratie bij doodslagen en andere delicten in Vlaanderen, Holland en Zeeland (1531-1567), Hilversum, Verloren, 2004.